W 1282 do Nowego nad Wisła przybyli franciszkanie, a dwa lata później otrzymali od księcia Mszczuja II działkę na której postawili pierwszy kościół – zapewne drewniany. Obecny budynek zbudowano w pierwszej połowie XIV wieku. Prawdopodobnie najpierw wybudowano kryptę we 1311 roku i jest to najstarsza część kościoła zachowana do dzisiaj.
Dopiero w 1350 powstał korpus nawowy. Czasie wojen z krzyżakami kościół został zniszczony do tego stopnia, ze nawet papież Marcin V ustanowił odpust na odbudowę nowskiej świątyni. Dziej nie obchodziły się z Nowem i jego zabytkami łagodnie. Jak nie Krzyżacy to Szwedzi, jak nie Niemcy to Ruscy grabili, palili, niszczyli. Na samym końcu nasi rodacy-komuniści dołożyli cegiełkę do dzieła zniszczenia. Ale los tak chciał, że świątynia istnieje i znów można ją oglądać choć ogołoconą z dawnego splendoru.
Pusta i zimna hala kościoła pod wezwaniem św. Maksymiliana Kolbe w Nowem na Wisłą przytłacza wiernych. Każdy dźwięk odbija się echem po ścianach krąży pod sklepieniem i znika po chwili jak by czmychnął przez szparę pod drzwiami. Nie ma już wspaniałych stalli w prezbiterium, organów, ołtarzy bocznych, obrazów, płyt nagrobnych upamiętniających znakomite osobistości pochowane pod podłogą kościoła. Jest cicho i zimno. Wiosenne słońce bije w okna, podświetla witraże ale nie ogrzewa. Grube mury bronią się przed ciepłem. Stwarzają tajemniczy mikroklimat, chronią tajemniczą historię i burzliwe dzieje kościoła i przyległego do niego klasztoru minorytów, a później bernardynów.
W podłodze prezbiterium jest właz. Ciężka, metalowa klapa została otwarta. Strome schody prowadzą do najstarszej części świątyni. Krypta powstała najprawdopodobniej w 1311 roku. Jest pusto. Pachnie odległymi wiekami.
Nie ma wilgoci. Przez małe okienka wpada światło nadając klimatu tajemniczości. Nic tu nie ma tylko mury, sklepienie palmowe, kamienna kolumna na środku i zamurowane przejście do cel klasztornych. Jeszcze w 1893 w tym miejscu jednana drugiej stały trumny. Niektóre otwarte. Około dziewięćdziesiąt osób spoczęło w krypcie. Dzięki dobrej wentylacji i suchości zwłoki zachowały się w bardzo dobrym stanie. Z trumien wystawały ubiory i jedwabne sukna. W okolicy mówiło się o mumiach z Nowego. Pożar z 1899 roku strawił kościół, kryptę i klasztor. Wojny światowe i czasy komunizmu dopełniły dzieła. Mimo wszystko kościół istnieje, trwa na skarpie w Nowem i kryje swe tajemnice w podziemiach, zasypanych piwnicach i tajemnym przejściu jakie wykonano w roku 1620. Gdzie jest nie wiadomo. Co kryje? Historię – największy skarb.
Dziękujemy Pani Elżbiecie Giemza i panu Tomaszowi Piekarskiemu za pomoc w dotarciu do krypty.
In 1282, the Franciscans came to Nowe nad Wisła, and two years later they received a plot of land from Prince Mszczuj II on which they built the first church – probably a wooden one. The present building was built in the first half of the 14th century. The crypt was probably first built in 1311 and it is the oldest part of the church that has survived to this day. It was not until 1350 that the nave was built. During the wars with the Teutonic Knights, the church was damaged to such an extent that even Pope Martin V established an indulgence for the reconstruction of the new temple. Today, they were not gentle with Nowe and its monuments. If not the Teutonic Knights, then the Swedes, if not the Germans, the Russians plundered, burned and destroyed. At the very end, our compatriots-communists made a contribution to the work of destruction. But fate would have it that the temple exists and can be seen again, stripped of its former splendor.
The empty and cold hall of the church of St. Maksymilian Kolbe in Nowe on the Vistula overwhelms the faithful. Each sound echoes on the walls, circulates under the vault, and disappears after a while as if it slipped through the crack under the door. There are no more magnificent stalls in the presbytery, organs, side altars, paintings, and tombstones commemorating outstanding personalities buried under the church floor. It is quiet and cold. The spring sun beats the windows, it illuminates the stained glass windows, but it does not heat up. Thick walls defend themselves against heat. They create a mysterious microclimate, protect the mysterious history and turbulent history of the church and the adjacent monastery of Minorites, and later Bernardines.
There is a hatch in the floor of the presbytery. A heavy metal hatch opened. Steep stairs lead to the oldest part of the temple. The crypt was most probably built in 1311. It’s empty. It smells like distant ages. There is no moisture. Light shines in through small windows, giving it an atmosphere of mystery. There is nothing here but walls, a palm tree vault, a stone column in the middle and a bricked up passage to the monastery cells. Even in 1893, there were two coffins in this place. Some open.
About ninety people were buried in the crypt. Due to good ventilation and dryness, the corpse was preserved in very good condition. Clothes and silk cloths protruded from the coffins. There was talk of the mummies from Nowe in the neighborhood. A fire in 1899 consumed the church, the crypt and the monastery. World wars and the communist era completed the works. Nevertheless, the church exists, it remains on the escarpment in Nowe and hides its secrets in the basement, buried cellars and a secret passage that was made in 1620. We do not know where. What’s hiding? History – the greatest treasure.
